Türkçe Bilgi , Ansiklopedi, Sözlük

Çeşitli konularda makaleler içeren ve kullanıcıların yorum yazarak bilgi eklediği genel bilgi ve başvuru sitesi

Youtube

Kanalımıza abone oldunuz mu?

Youtube kanalımıza abone olarak hem sitemize destek olabilirsiniz hem de bilgilendirici videolarımızdan haberdar olabilirsiniz.

Hemen Abone Ol!

İletişim Bilgisi

Aşağıdaki bilgileri kullanarak site hakkında bize ulaşbilirsiniz

Telefon: +90 536 686 91 70

[email protected]

Beynimizin kısımları ve işlevleri

Basimizin içinde, hareketlerimizi kontrol eden ve dis dünyaya karsi ilgimizi uyandiran harikulade bir yapi var. Yine de, bir çanak soguk yulaf lapasindan baska bir seye benzemez! Ancak, yakindan incelendiginde çok daha karmasik yapisi ve özenli örgütlenmesi anlasilmaya baslanir. Basimizin içinde, hareketlerimizi kontrol eden ve dis dünyaya karsi ilgimizi uyandiran harikulade bir yapi var. Yine de, bir zamanlar Alan Turing'in dedigi gibi, bir çanak soguk yulaf lapasindan baska bir seye benzemez! Böylesine umut kirici bir görünüsün, bildigimiz mucizeleri nasil basarabildigini anlamak zordur. Ancak, yakindan incelendiginde çok daha karmasik yapisi ve özenli örgütlenmesi anlasilmaya baslanir.

Üst kisimda büyük kubbesi (ve lapaya en çok benzeyen) kisim asil beyin (cerebrum) olarak adlandirilir. Sol ve sag beyin yariküreleri olarak ayrilir; ön ve arkada biraz daha kesin olmayan bir sinirla alin lobu, sakak lobu, yankafa ve artkafa loblarina ayrilir. Daha asagiya dogru ve arka tarafta beynin belki iki yün yumagina benzeyen küresel kismi, yani beyincik (cerebellum) yer alir. Içe dogru derinde, asil beynin altinda gizlenmis birçok tuhaf adli ve karmasik görünüslü yapilar, beyin kökünü olusturan pons ve omurilik sogani (medulla), talamus, hipotalamus, hipokampus, nasirsi madde (corpus callosum) ve bunun gibi yapilar bulunur.

Beyin korteksi bölgelerinin görevleri
Beynin, insanlarin en çok gurur duymasi gereken kismi asil beyindir. Çünkü insan beyninin en büyük bölümü olmakla kalmaz, öteki hayvanlarla kiyaslandiginda oransal olarak da insanda hayvandakinden daha büyüktür (Beyincik de insanlarda, diger birçok hayvaninkine göre büyüktür). Beyin ve beyincik dis yüzeyinde biraz daha ince gri madde, yani beyin korteksi, genis iç bölgelerde ak madde, yani beyincik korteksi vardir. Gri madde çesitli hesap islemlerini üstlenmisken ak madde, beynin bir tarafindan digerine gönderilen sinyalleri tasiyan uzun sinir tellerinden olusur.

Beyin korteksinin çesitli bölgeleri, çok özel görevler üstlenmistir. Beynin tam arkasinda, artkafa lobunda görme duyumu bölgesi, görsel algilama ve yorumlama islevini yerine getirir. Doganin en azindan insanda, basin tam ön tarafinda yer alan gözlerden gelen sinyalleri yorumlamasi için bu bölgeyi seçmis olmasi ilginçtir! Ama doganin, bundan daha ilginç davranislari da var. Bedenin sol tarafindaki eylemlerden sorumlu olan beynin sag yariküresi iken, sol yariküre bedenin sag tarafindan sorumludur. Öyle ki hemen hemen tüm sinirler, beyinden giris çikislarinda bir taraftan diger tarafa geçmek zorundadir. Görme bölgesinde, beynin sag tarafi sol gözle degil, her iki gözün sol görüs alaniyla ilgilidir. Ayni sekilde, sol görme bölgesi, her iki gözün sag görüs alani ile ilgilidir. Öyleyse, her bir gözün ag tabakasinin (retina) sag tarafindan çikan sinirler, sag taraftaki görme bölgesine ulasmalidir (retinaya ulasan görüntünün ters görüntü oldugunu animsayin) ve her iki gözün retinasinin sol tarafindan çikan sinirler sol taraftaki görme bölgesine ulasmalidir. Bu sekilde, sagdaki görme bölgesinde, sol görüs alaninin çok iyi tanimlanmis bir haritasi olusurken, sag görüs alanin haritasi, soldaki görme bölgesinde olusmaktadir.

Kulaklardan gelen sinyaller de yine böyle bir ilginç davranis sergileyerek, beynin öbür tarafina geçerler. Sagdaki isitme bölgesi (sag sakak lobunun bir kismi), daha çok, sol kulaktan gelen sesleri yorumlarken, soldaki isitme duyumu bölgesi genelde, sag kulaktan gelen sesleri yorumlar. Koklama duyumu bölgesi, genel kurallarin disinda kalmis gibi görünüyor. Sagdaki koklama duyumu bölgesi, beynin ön tarafinda yer almakta (alin lobunda -bu lobun kendisi bir duyum alani olarak istisnadir-) ve sag burun deliginden gelen kokulari, soldaki koklama duyumu bölgesi ise sol burun deliginden gelen kokulari yorumlar.

Dokunma duyumlari, yankafa lobunda beden duyumu bölgesi (Somatonsensory cortex) adi verilen bölgeyle algilanir ve yorumlanir. Bu bölge, tam alin ve yankafa loblari arasindaki ayirimda yer alir. Bedenin yüzeyinin çesitli kisimlariyla, beden duyumu bölgesinin kisimlari arasinda çok özgün bir iletisim vardir. Bu iliski bazen “beden duyum insansisi” denilen ve beden duyumu bölgesi boyunca uzanmis bir insan seklini andiran bir tasarimla tanimlanir. Sagdaki beden duyumu bölgesi, bedenin sol tarafindan gelen duyumlarla, soldaki beden duyumu bölgesi ise bedenin sag tarafindan gelen duyumlarla ilgilidir. Alin ve yankafa loblari arasindaki yarigin tam önünde yer alan bir alin lobu bölgesi hareket bölgesi, bedenin çesitli organlarini harekete geçirmekle yükümlü olup, yine bedenin kaslari ile beyin hareket bölgesinin çesitli alanlari arasinda çok düzgün bir iletisim vardir. Bu iletisimi tanimlayan bir “hareket insansisi”na sahibiz. Sagdaki hareket duyumu bölgesi, bedenin sol tarafina kumanda ederken, soldaki hareket duyum bölgesi, bedenin sag tarafina kumanda eder.

Beyin korteksinin bu bölgeleri (görme duyumu, isitme duyumu, koklama duyumu, dokunma duyumu ve hareket kumanda) birincil (primer) olarak adlandirilir. Çünkü beynin girdi ve çiktisiyla dogrudan ilintili bölgelerdir. Birincil bölgelerin yakininda yer alan ikincil (sekonder) bölgeler, daha nazik ve karmasik soyut bir düzeyde gerçeklesen duyumlarla ilgilidir. Görme, isitme ve beden duyum bölgelerinde alinan bilgi, ilgili ikincil bölgelerde isleme girer ve ikincil hareket kumanda bölgesi, birincil hareket bölgesince gerçek kas hareketinin daha ayrintili ve özgün yorumlandigi hareket planlariyla ilgilidir (Beyin korteksinin koklama duyumu bölgesini bir tarafa birakalim. Çünkü burasi farkli davranir ve hakkinda oldukça az sey bilinir). Beyin korteksinin kalan bölgelerine üçüncül (tersiyer) veya birlestirme bölgesi adi verilir. Beynin en soyut ve karmasik islemleri bu bölgelerde gerçeklesir. Çesitli duyum bölgelerinden alinan bilgiler, komsu bölgelerle bir ölçüde isbirligi içerisinde, bu bölgelerde çok karmasik yöntemlerle iliskilendirilir ve analiz edilir. Anilar yerlerine yerlestirilir, dis dünyanin tanimlari yapilir, genel planlar algilanir ve degerlendirilir ve konusmalar anlasilir veya biçimlendirilir.

Konusma merkezleri
Konusma özellikle ilginçtir, çünkü insan zekasina özgü bir nitelik olarak kabul edilir. Tuhaftir ki, (en azindan, sag elini kullananlarin pek çogu için ve sol elini kullananlarin çogu için), konusma merkezleri beynin tam sol tarafindadir. Konusma yetisi ile ilgili asal bölgeler, alin lobunun alt arka tarafindaki Broca alani, ile sakak lobunun üst arka tarafindaki Wernicke alanidir. Broca alani cümle kurulmasi, Wernicke alani dili anlama ile ilgilenir. Broca alaninin zedelenmesi, konusma bozuklugu yaratir ama dili anlamada herhangi bir özüre neden olmaz. Wernicke alaninin zedelenmesi sonucu konusma akicidir ama pek az anlam içerir. Yay demeti (arcuate fasciculus) adi verilen bir sinir demeti, iki alani birlestirir. Bu sinir demeti zarar gördügü zaman, anlama yetisi zarar görmez ve konusma akicidir ama anlasilan sey düzgün cümlelerle anlatilamaz.

Beynin islevleri
Simdi beynin islevlerini çok genel çizgileriyle özetleyelim. Beynin girdisi, yani görme, isitme, dokunma ve öteki sinyaller önce beyinde, (baslica) arka loblarin (yankafa, sakak ve artkafa loblari) birincil bölgelerinde kaydedilir. Beynin çiktisi, yani bedeni çalistiran komutlar, beynin alin loblarinin birincil bölgeleri tarafindan gerçeklestirir. Girdi ve çikti arasinda bir tür islem gerçeklesir. Genel bir tanimlamayla, arka loblarin birincil bölgelerinde baslayan beyin faaliyeti, girdi verileri analiz edildikçe, ikincil bölgelere dogru ve veriler tamamen yorumlanip anlasildikça (örnegin, konusulanin Wernicke alaninda anlasilmasi gibi) arka loblarin üçüncül bölgelerine dogru ilerler. Yay demeti -yukarida degindigimiz ve beynin her iki tarafinda bulunan sinir demeti- islenen bilgiyi alin lobuna tasir ve buradaki üçüncül bölgelerde hareketin genel planlari (örnegin, Broca alaninda konusmanin biçimlendirilmesi) düzenlenir. Genel hareket planlari, ikincil komuta bölgelerinde, bedenin davranislari hakkinda daha özgün kavramlara çevrilir ve sonunda, beynin faaliyeti, birincil kumanda bölgesine iletilir. Bu bölgeden sinyaller, bedendeki kas gruplarina (çogu kez, ayni anda birden fazla gruba) gönderilir.

Beyincigin islevi
Görünüse göre beyincik, bedenin kesin koordinasyonu ve kontrolünden zamanlamasi, dengesi ve hareketlerinin uyumundan- sorumludur. Bir dansçinin zarif hareketlerini, profesyonel bir tenisçinin rahat hareketlerini, bir araba yarisçisinin hizli kontrolünü, bir ressamin veya müzisyenin ellerinin kendinden emin davranislarini düsünün. Beyincik olmasaydi, böylesine kesin dengeli davranislar da olmazdi; tüm davranislar, acemice ve beceriksizce olurdu. Öyle görünüyor ki, yeni bir beceri kazanma asamasinda oldugumuz zaman, diyelim yürümeyi veya araba kullanmayi ögrenirken, her hareketi ayrintilariyla önceden düsünmemiz gerekir ve beyin kontrolü ele almistir. Fakat, yaptigimiz iste ustalastikça ve becerimiz bizim özelligimizin bir parçasi, “ikinci dogamiz” haline geldigi zaman kontrolü beyincik ele alir. Üstelik, ustalasilan becerideki hareketleri düsünmek artik alisilagelmis bir deneyimdir ve bu hareketlerin kolayca denetimi, geçici olarak yitirilebilir. Bunu düsünmek, beynin tekrar kontrolü ele geçirmesi demektir ve bu suretle sonuçta bir hareket esnekligi olussa bile, beyincigin sagladigi akici ve dengeli hareket yitirilmistir. Kuskusuz yaptigimiz tanimlamalar son derece basitlestirilmis tanimlardir ama yine de beyincigin islevi hakkinda bir fikir verebilir (Tuhaftir ama, beynin “bir taraftan digerine geçisli” davranisi beyincik için geçerli degildir: Beyincigin sag yarisi, bedenin sag tarafini, sol yarisi ise bedenin sol tarafini kontrol eder).

Beynin diger kisimlari
Hipokampus, beyin korteksinin bir yerine, belki de ayni anda birçok yerine depolanan gerçek anilarin, uzun dönemli (sürekli) anilarin yerlestirilmesinde yasamsal bir rol üstlenir. Görüntüleri, beyin baska yöntemlerle, kisa dönem esasina göre alikoyabilir ve bu görüntüleri dakikalarca veya saatlerce (belki de onlari “usda tutarak”) koruyabilir. Fakat, dikkatimiz dagildiktan sonra bu görüntüleri animsayabilmemiz için, sürekli sekilde depolanmalari gerekir ve bunu da hipokampus üstlenir (hipokampusun zedelenmesi, denegin dikkatini terkettikleri andan itibaren hiçbir yeni aninin alikonulmadigi korkunç bir durum yaratir). Nasirsi madde, beyin sag ve sol yarimkürelerinin birbiriyle iletisimini saglayan bölgedir. Hipotalamus, duygularin -hazzin, öfkenin, korkunun, umutsuzlugun, açligin- bölgesidir. Duygularin, zihinsel ve fiziksel disavurumlarini düzenler. Hipotalamus ile beynin çesitli bölgeleri arasinda sürekli bir sinyal akisi vardir. Talamus, önemli bir islem merkezi ve yansitici istasyonudur; dis dünyadan gelen sinir girdilerinin birçogunu beyin korteksine iletir. Agsi yapi bir bütün olarak beyinde veya beynin farkli bölgelerinde genel uyaniklik veya bilinçlilik durumundan sorumludur. Farkli bölgeleri birbirine baglayan sayisiz sinir kanallari ve yasamsal önem tasiyan çok sayida alan vardir.

Yukarida siraladiklarim beynin yalnizca önemli kisimlarindan birkaç örnektir. Buradaki açiklamalarimi bitirmeden önce, beynin bir bütün olarak organizasyonundan biraz daha söz etmek istiyorum. Beynin üç ana bölgesi, art beyin (rhombencephalon), orta beyin (mesencephalon) ve ön beyin (proencephalon)'dir. Bir embriyon gelisiminin ilk asamasinda, bu üç bölge, omurga ucunda üç kabariklik seklinde bu sirayla, görülebilir. En uçta, gelismekte olan ön beyin, her iki yaninda birer tane olmak üzere iki tomurcuk verir ki bunlar, gelisimlerini tamamladiklarinda beyin yarimküreleri olacaklardir. Gelismesini tamamlayan bir ön beyin, yalniz beyni degil, nasirsi maddeyi, talamusu, hipotalamusu, hipokampus ve diger birçok önemli bölgeleri kapsar. Beyincik, art beynin bir parçasidir. Agsi yapinin bir kismi orta beyinde, bir kismi art beyinde yer alir. Ön beyin, evrimsel gelisimde “en yeni”, art beyin ise “en eski” olanidir.

Roger Penrose

Görüşün Nedir?

Karakter Sayacı:
0