Türkiye Siyasal Sözlüğü

1 MART TEZKERESİ: 2003 yılında AKP hükümetinin meclise gönderdiği tezkere yabancı askerlerin Türkiye'de konuşlanması, ABD'nin Irak'a Kuzey cephesinden girmesi için güneydoğuda imkan sağlanmasını öngörüyordu. TBMM tezkereyi reddetti.

2. DÜNYA SAVAŞI: Savaş yıllarında İnönü tarafsızlık politikası izledi. Milli Korunma Kanunu'nu çıkardı, fiyatlara narh koydu, Varlık Vergisi ile gayrimüslimlere baskı uyguladı. Ekmek karneye bağlanıp, hafta tatili kaldırıldı.

12 EYLÜL: 1980 Eylül ayına gelinirken ordu hükümeti uyarmıştı. Halk terörden ve %100'lük enflasyondan bezmişti. Demirel azınlık hükümeti Ecevit'le biraraya gelmiyor, MHP'nin desteğine güveniyordu. Eylülde Dışişleri Bakanı Hayreddin Erkmen CHP-MSP gensorusuyla düşürüldü. Kudüs mitingindeki şeriat gösterileri ve siyasi cinayetler sonunda 12 Eylül sabahı ordu tankları şehir meydanlarındaydı. Genelkurmay Başkanı Kenan Evren ve kuvvet komutanları MGK'yı kurarak ülkeyi 1983 seçimlerine kadar yönettiler. Parlamento feshedildi, partiler kapatılıp mallarına el konuldu, lider ve yöneticileri tutuklandı, gözetim altına alındı. Emir komuta zinciriyle yapılan askeri harekat kardeş kavgasına, siyasi ve iktisadi çöküşe son vermek amacıyla yönetime el konulduğunu bildirilerinde belirtti. Anarşi, şeriat, bölücülüğe karşı KemalizmSol muhalefet ve eylemciler bütünüyle yok edildi. Anayasa geçersiz sayılıp yeni anayasa yapıldı. Siyaset, grev, fikir özgürlüğü yasaklandı. YÖK'le üniversite denetime alındı, liberal hocalar atıldı. Ecevit yargılandı, mahkum oldu. MGK'nın hükümetini Bülent Ulusu-Turgut Özal yönetti. Kenan Evren 7 yıl cumhurbaşkanı oldu (1982-89), MGK üyeleri doğal danışmanlarıydı. Son parlamento üyelerine 5 yıl, parti liderlerine 10 yıl siyaset yasağı getirildi. Askerler kendileri de parti kurdu. Turgut Sunalp ile MDP. BTP ve SODEP eskilerin devamı gerekçesiyle kapatıldı. Yeni kurulan partiler ve kişiler MGK'nın vetosundan geçemedi. 1983 seçimlerine MDP, ANAP, Halkçı PartiTurgut Özal 1977'de MSP'den aday olup seçilememişti, buna rağmen veto yemeden seçime girebildi, çünkü 24 Ocak Kararları'nın devamı isteniyordu. Seçimi de kazandı. Dört eski eğilimi birleştirdiğini öne sürüyor, liberal hava veriyordu. İş çevreleri ve ABD'nin desteğini almıştı. %45 oy aldı. 89'da cumhurbaşkanı oldu, 93'de öldü. MGK geçmişe karşıydı ama 1984 yerel seçimlerinde DYP ve SODEP'le eski siyasetçilerin ortaya çıkıp MDP ve Halkçı Parti'yi silmeleriyle ve ANAP'ı zayıflatmalarıyla demokrasi adeta kaldığı yerden devam edecekti. 1987'ye kadar asker yönetimli ülkede Özal ekonomide tek adamdı. Askerlerin yaptığı reformlara dokunmadan ekonomiyi düzeltmeye çalışırken çevresi yolsuzluklara bulaştı. Halk terörün bitmesinden memnundu ancak siyasi özgürlük yokluğu ve kemer sıkma politikası nedeniyle büyük sıkıntılar çekti. Bu arada baskılar başka bir terörü ortaya çıkardı, PKKsiyasal İslam da güçlendi. vurgusu yaptı. Binlerce kişi tutuklandı, gözaltına alındı, yargılandı, mahkum oldu. girebildi. ANAP'ı kuran eylemleri büyürken

12 MART: 1960 sonlarında ordu siyasi ve ekonomik istikrarsızlıktan hoşnut değildi. Ülkeyi yöneten sağ, 60 anayasasının bol geldiğini söylemiş, DİSK'i yok etmeyi planlamıştı. Meclis dışına itilen sol hareketler gerilla eylemlerine başlamıştı. Banka soygunları, ABD hedeflerine saldırılar, 15/16 Haziran olayları, siyasal İslamcıların hareketlenmesiyle ordunun sabrı taştı, iktidardaki Demirel hükümetine Orgeneral Muhsin Batur ordunun muhtırasını verdi. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'a, meclis ve senato başkanlarına ordunun istekleri iletildi. Hükümet istifa etti, partilerüstü bir hükümet kuruldu. TİP, Dev-Genç ve benzeri örgütler,MDD'ciler, FKF, TÖS, DİSK etkisizleştirildi. Başbakan Nihat Erim solu balyoz gibi ezmekten söz etti, sıkıyönetim ilan edildi. Sol aydınlar tutuklandı, işkence gördü. 61 Anayasası rafa kaldırıldı. Sol gerillaların İsrail konsolosu Efraim Elrom'u kaçırıp öldürmeleri, THKO ve THKP-C örgütlerinin silahlı eylemleri liderlerinin idam ve öldürülmeleriyle sonuçlandı. Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Hüseyin İnan idam edilirken, Mahir Çayan ve arkadaşları askerlerle girdikleri silahlı çatışmada öldüler. 12 Mart yönetimi Nihat Erim, Ferit Melen, Naim Talu başbakanlıklarında 1973 seçimlerine kadar sürdü.

14'ler: 1960'da darbeci generaller MBK içindeki sürekli cunta isteyen 14 subayı tutuklayıp yurtdışına sürdüler. Alparslan Türkeş, Dündar Taşer, Şefik Soyuyüce, İrfan Solmazer, Muzaffer Özdağ, Fazıl Akkoyunlu, Rıfat Baykal, Ahmet Er, Orhan Erkanlı, Numan Esin, Orhan Kabibay, Mustafa Kaplan, Muzaffer Karan, Münir Köseoğlu.

ANAYASALARIN RAFA KALDIRILMASI: Türkiye'de 1876, 1909, 1921, 1923, 1924, 1961, 1971, 1982 yıllarında olmak üzere sekiz anayasa hareketi vardır.

ANAYOL: 1996'da ANAP genel başkanı Mesut Yılmaz'ın Tansu Çiller başkanlığındaki DYP ile kurduğu koalisyon. Dönüşümlü başbakanlık öngören koalisyon 90 gün sürdü, Yılmaz istifa etti.

AP: Adalet Partisi. 1961'de emekli genelkurmay başkanı Ragıp Gümüşpala başkanlığında kuruldu. 27 Mayısçıların devirdiği DP oylarını toparlamak üzere kurulan AP 1964'de Süleyman Demirel'i genel başkan seçerek 1965'de iktidara geldi. 71 ve 80 askeri darbelerinde indirilen hükümetleri kurmuştu.

APO: PKK lideri Abdullah Öcalan. 1999'da Nairobi'de yakalandı. Yargılandı, idama mahkum edildi, 2002'de cezası müebbete çevrildi.

BAŞBAKANLAR: İsmet İnönü (1923, 1925, 1961), Ali Fethi Okyar (1924), Celal Bayar (1937), Refik Saydam (1939), Şükrü Saraçoğlu (1942), Recep Peker (1946), Hasan Saka (1947), Şemsettin Günaltay (1949), Adnan Menderes (1950), Cemal Gürsel (1960), Suat Hayri Ürgüplü (1965), Süleyman Demirel (1965, 1975, 1977, 1979, 1989), Nihat Erim (1971), Ferit Melen (1972), Naim Talu (1973), Bülent Ecevit (1974, 1978, 1999), Tayyip Erdoğan (2003).

BATI: Türkiye, milli kurtuluş savaşını Batı emperyalizmine karşı yaptıktan sonra Batılılaşmayla çağdaşlaşmak üzere ve komünizm tehdidinden Batı ile ittifaka girdi. 40'larda Truman DoktriniMarshall Planıyla ABD'yle dostluk kurdu, Yunanistan'la birlikte NATO'ya girdi. AET'ye başvurdu. 1964'deki Johnson Mektubu ile ABD ilişkilerinde soğukluk başladı. Çok sayıdaki Türk işçisi Avrupa'ya çalışmaya gitti. Yunanistan 1981'de AB'girerken Türkiye 1996'da AB'ye girmeden Gümrük Birliği'ni imzaladı, Avrupa şartları için değişim geçirmesi istendi, adaylık başvurusu kabul edilmesi hazmetme kapasitesine ve müzakere takvimine bağlandı. ve

CEPHELEŞME: Türkiye siyasal hayatında sol ve sağ arasında, gelenekçilerle devletçiler arasında cepheleşme hareketleri görülmüştür. İttihatçılarla itilafçılar, kuvacılarla padişahçılar, vatan cephesiyle halk cephesi, milliyetçi cephe ile sol cepheleşmeleri her defasında rejimi krize sokmuş, krizler ordu darbeleriyle bitmiştir. DP 1957'de gerilemeye başlayınca Vatan Cephesi'ni kurdu, katılanların adları radyodan duyuruluyordu, katılmayanlar yıkıcı ilan ediliyordu, giderek bu soruşturma komisyonuna dönüştü. DP basını, orduyu, üniversiteleri karşısına aldı. Sonunda 27 Mayısa sebep oldu. Aynı versiyon 70'lerde tekrarlandı. Milliyetçi Cephe hükümetleri sola karşı kutuplaşma meydana getirdi, sağ militanları korudu, dini ve etnik olayları kışkırttı. O da sonunda askeri darbeye sebep oldu.

CHP: Atatürk'ün kurduğu parti. Halk Fırkası, CHF, CHP. 1923'den 1950'ye kadarki tek parti iktidarını 1950'de içinden ayrılan DP'ye devretti. 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra bir daha tek başına iktidara gelemedi. 60'larda kısa koalisyon hükümetlerinde yer aldı. Kemalizmden ortanın soluna yöneldi. 70'lerde Ecevit'le sosyal demokrasiye kaydı ve 80 darbesiyle siyasetten silindi. 80'lerde parçalanmış sol arasındaydı. 90'larda küçük bir parti olarak kaldı, 99 seçimlerinde parlamentoya giremedi. 2002 seçimlerinde Deniz Baykal başkanlığında AKP'den sonra ikinci parti olarak meclise girdi, anamuhalefet partisi oldu.

CHP-MSP KOALİSYONU: 12 Mart askeri rejiminden sonra 1974'de kurulan ilk sivil hükümet. Haşhaş ekimini serbest bıraktı. Genel af çıkardı. Petrol bunalımı ve terör, ortakların anlaşmazlığı, Kıbrıs fatihi Ecevit'in erken seçime giderek tek başına iktidara gelmek istemesi sebepleriyle dağıldı, rejim krizi tekrarlandı, 241 gün ülke hükümetsiz kaldı.

ÇUVAL OLAYI: 1 Mart tezkeresi'nin TBMM tarafından reddedilmesi üzerine öfkeye kapılan ABD'nin Kuzey Irak'taki Türk askerlerini tutuklayıp başlarına çuval geçirmesi.

DEMOKRAT PARTİ: 1946'da CHP'den ayrılan Celal Bayar, Refik Koraltan, Adnan Menderes, Fuat Köprülü DP'yi kurdu. 1946 seçimlerinde 66 milletvekiliyle meclise girdi. 1950'de CHP'yi devirerek iktidara geldi. 1960 askeri darbesiyle sona erdi.

DERİN DEVLET: 1996'da Susurluk'ta kaza yapan bir Mercedes içinde üç kişi öldü, bir kişi sağ çıktı. Biri emniyet müdür yardımcısı, biri eski ülkücü, biri bir sağ partinin ve aşiretin temsilcisiydi. Bunlar Abdullah Çatlı, Hüseyin Kocadağ ve Sedat Bucak'tı. Susurluk, derin devlet denilen karanlık ve kirli ilişkileri açığa çıkardı.

DSP-MHP-ANAP KOALİSYONU: Apo'nun yakalanmasının etkisiyle 99 seçimlerinde DSP ve MHP yükselirken diğer partiler gerilemiş, CHP meclise girememişti. Bülent Ecevit MHP ve ANAP'la koalisyona girdi. Ağustos ve Kasım büyük depremleri ülkeyi sarstı. Dış borç 30 milyar dolara çıktı. 2000'de Ahmet Necdet Sezer cumhurbaşkanlığına seçildi. 2001'de ülke tarihinin en ciddi ekonomik krizine girdi. Bankalar battı, yolsuzluklar arttı. Dünya Bankası'ndan Kemal Derviş kurtarıcı gibi gelerek ekonominin başına geçti. Hükümet devlete ait kuruluşların özelleştirilmesini kabul etmesine rağmen ortaklar arasında anlaşmazlık çıktı, ulaştırma bakanı Enis Öksüz istifa etti. Açlık ve işsizlik arttı. 11 Eylüldeki ABD İkiz Kuleler faciasının etkileri yaşandı. 2002'de Ecevit hastalandı. 2002 seçimlerine giderken, Hüsamettin Özkan ve üç DSP'li partiden istifa etti, İsmail Cem başkanlığında YTP kuruldu, ancak Kemal Derviş ayrılıp CHP'ye katılınca YTP çöktü. Dağılan koalisyon partilerinden hiçbiri 2002 seçimlerinde parlamentoya giremedi.

ECEVİT: 1965'de CHP ortanın soluna kaydı, 69'da parti içindeki sağ ayrıldı. 12 Mart darbesinde parti başkanı İsmet İnönü askerlerin tarafında yer alırken, genel sekreter Bülent Ecevit muhalif kalmıştı. 72'de 34 yıllık başkan İnönü'yü yenerek başkanlığa geldi. 74'de MSP ile koalisyon kurdu, Kıbrıs'a askeri müdahale kararı verdi. 77'de birinci partiydi ama 13 millletvekiline muhtaç olup 226'yı bulamadı. 77'de AP'den ayrılanlarla ve CGP desteğiyle hükümeti kurdu. Ekonomi batmış, siyasi cinayetler artmıştı. Terör karşısında askerden yardım istedi. Malatya, Sivas, Kahramanmaraş olayları ve cinayetleri sonunda sıkıyönetim ilan etti. IMF'ye başvurdu. 79'da araseçimde oylarını artıran AP hükümet oldu. Ecevit'in Karaoğlan efsanesi bitti, 12 Eylül darbesinde tutuklandı, yargılanıp mahkum oldu. Askeri rejimde dergi çıkardı, DSP'yi kurdu. Uzun bir aradan sonra 1999'da başbakan oldu. 2002'de parlamentoya giremedi. 2006'da kriz geçirdi, bitkisel hayata girdi.

EKONOMİ: 1020-30'larda devletçilik, milli burjuvazinin desteklenmesi. 1940-50'lerde dışa açılma, tarım ve sanayide büyüme. 1960-70'lerde ithal ikamecilik. 1980-90'larda yabancı sermayenin girişi, serbest piyasa ekonomisi. Türk ekonomisi krizlerden belini doğrultamadı. Gelir eşitsizliği giderilemedi. Siyasi çalkantılar ve askerlerin sık sık rejime müdahalesi etkili oldu. Ekonomi rüşvet ve yolsuzluklarla sarsıldı. Sosyal devlet ilkesi işlemedi, kemer sıkma politikalarıyla halk fakirleşti, üretim durdu, işsizlik arttı, rantiye sınıflar ortaya çıktı, dış borç büyüdü.

EMANETÇİLER: Türkiye'de parlamento sık sık askeri müdahalelere maruz kalıp siyasi partiler kapatılmış, liderleri tutuklanmış ve idam edilmiş veya yasaklı durumuna düşmüştür. Bu durumlarda siyasi partiler başka adlar altında devam etmiş, liderler yasaklıysa lider adına partiyi emanetçiler yönetmiştir. Süleyman Demirel yasaklıyken DYP'yi Hüsamettin Cindoruk, Necmettin Erbakan yasaklıyken partisini Recai Kutan emanetçi olarak yönetmiştir. 60'larda gerçek lider ortaya çıkmadan AP'nin başına getirilen Ragıp Gümüşpala da emanetçidir.

ERKEN SEÇİM: Türkiye'de seçimler hiçbir zaman süresinde yapılmadı, krizler ve hükümetsizlik sebebiyle hep öne alındı, erken seçime gidildi.

İDAMLAR: Başbakan Adnan Menderes, dışişleri bakanı Fatin Rüştü Zorlu, Maliye Bakanı Hasan Polatkan 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra yargılanıp idam edildiler. Cuntacılardan Talat Aydemir darbe teşebbüsleri sebebiyle askerlerce idam edildi. THKO liderleri Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Hüseyin İnan 12 Mart rejiminde idam edildi. 12 Eylül rejiminde sol eylemcilerle bir sağ eylemci idam edildi.

İNÖNÜ: 1921'de İnönü savaşlarını yönetti. Atatürk'ün 1937'ye kadar başbakanı ve sağkoluydu. Atatürk ölünce onu ebedi şef, kendisini milli şef ilan etti. 1961'deki koalisyon döneminden sonra siyasette 1973'de başkanlığı Ecevit'e devredene kadar muhalefette kaldı. 25 Aralık 1973'de öldü.

JOHNSON MEKTUBU: 1964'de ABD başkanı Johnson Türkiye'ye gönderdiği mektupta 'bir komünist saldırısında NATO yardımı garantisi veremem' dedi.

KIBRIS: 1959'da İngiltere, Yunanistan ve Türkiye'nin garantörlüğünde Kıbrıs Cumhuriyeti kuruldu. 1960'da Makarios cumhurbaşkanı, Fazıl Küçük başbakandı. 1963'de şiddet olayları başlayıp Rumlar Türkleri öldürmeye, kovmaya çalışınca 1964'de müdahale işareti verildi, 1974'de Türkiye Kıbrıs'a asker çıkardı. 83'de KKTC kuruldu. Rumlar AB'ye girerken KKTC dışarda bırakıldı.

KOMANDOLAR: 1960'larda cuntacılardan Alparslan Türkeş'in eğittiği bozkurtlar.

KOMŞULAR: Türkiye'nin hiçbir komşusu demokrasiyle yönetilen bir ülke değildi. Kuzeyindeki Sovyetler Birliği 1989'da dağılana kadar Soğuk Savaş'ta Batı tarafında yer alan Türkiye'nin en büyük komşusuydu. Kurtuluş savaşındaki yardımlarının üzerinden geçen yıllarda StalinGürcistan, Azerbaycan, Ermenistan, İran'dır. Ermenistan'la sınırlar kapalıdır. Azerbaycan'ın dili Türkiye Türkçesine en yakın anlaşılır dildir. İran 79 islam devriminden hemen sonra üzerine saldıran Irak'la on yıl savaşan bir ülkedir. Güneydeki Suriye ve Irak Türkiye'nin en sorunlu komşularıdır. PKK bu ülkelerde yerleşmiştir. Irak 2003'de ABD işgaline uğramış, Saddam Hüseyin rejimi devrilmiş, ülke parçalanmış, etnik ve dini gruplar arasında her gün onlarca sivil ve askerin öldüğü bir ülke olmuştur. Batı'daki komşular Bulgaristan ve Yunanistan'dır. Bulgaristan'da Türklere zulmedilmiş, isimleri değiştirilmiş, göçe zorlanmışlardı. Yunanistan'la Kıbrıs ve Ege sorunları devam etmektedir. Boğazlar'da üs ve Doğu'dan toprak istemişti. Türkiye'deki bir kısım sol hareketleri desteklemişti. Doğu komşuları

KORE SAVAŞI: 1950'de Kore'ye giden Türk askerlerinden 717'si şehit oldu. 1971'e kadar Türk askeri Kore'deydi.

MENDERES: Adnan Menderes 1930'da SCF'de siyasete başladı. 1946'ya kadar CHP'deydi, bu tarihte Bayar, Köprülü, Koraltan ile DP'yi kurdular. DP, 1946-50-54 seçimlerinde başarılı oldu, tek başına iktidara geldi. Başbakan Menderes Londra'da düşen uçaktan sağ kurtuldu, 1960 askeri darbesiyle indirildi, yargılanıp idam edildi. 1993'de Menderes, Zorlu ve Polatkan'ın Yassıada'daki mezarları devlet töreniyle Topkapı'daki anıtmezara taşındı.

MİLLİYETÇİ CEPHE: 1975'de Süleyman Demirel MSP,MHP,CGP'yi yanına alarak 1.MC'yi kurdu. 70'lerde hiçbir parti iktidara tek başına gelemedi. 1.MC döneminde sağ devlete hakim oldu. Sağ eylemcilerin hükümetle bağları ve solla çatışmaları ülkeyi krize soktu. 1 Mayıs 1977'de Taksim mitinginde 38 kişi öldü. Siyasi cinayetler faili meçhul kaldı. 1977 seçimlerinden sonra da belirsizlik sürdü. Demirel 2.MC'yi kurdu. Demirel generallere terör konusunda tam yetki vermesine rağmen terör arttı.

MSP: Necmettin Erbakan'ın MSP'si, 12 Mart askeri rejiminde kapatılan MNP'nin devamıydı. Milli görüş denilen siyasal islam'ın temsilcisi MSP, AB'ye Batı kulübü diyor, ağır sanayi hamlesinden ve faizsiz bankaclıktan söz ediyordu. Önce CHP ile 74'de koalisyona girdi, sonra AP ve MHP'yle Milliyetçi Cephe hükümetlerinde yer aldı. 12 Eylül darbesiyle parti kapatıldı, yöneticilerine siyasi yasak getirildi. Turgut Özal 1977'de MSP'den aday olmuş fakat seçilememişti. MSP, yasakların kalkmasından sonra RP adıyla siyasete devam etti. RP kapatıldı FP oldu, FP kapatıldı SP oldu. Partinin değişmez genel başkanı Erbakan 1997 Refahyol hükümeti döneminde bir askeri darbeye daha maruz kaldı, 2006'da yolsuzluktan yargılandı, mahkum oldu.

ORTANIN SOLU: CHP 1965'e kadar Kemalist bir partiydi. O yıl gelişen sol ve öğrenci hareketlerinin de etkisiyle parti ortanın soluna yöneldiğini açıkladı. AP genel başkanı Süleyman Demirel ortanın solu için, komünizme giden yol demişti.

PKK: Türkiye'nin doğu ve güneydoğusundaki topraksız köylüler feodal şartlarda işsizlik ve açlıkla mücadele içindeydi. Devlet kuruluşundan beri gericilik ve bölücülükle savaştı. TİP, CHP, SHP, HADEP siyasi çizgisinde temsil edilen bölgede önce Stalinist sonra ulusal kurtuluşçu silahlı PKK ortaya çıktı. Kuzey Irak ve Suriye desteğiyle PKK askeri ve sivil hedeflere saldırdı. 1992'de Demirel, 2005'de Erdoğan başbakan olarak Kürt gerçeği, Kürt sorunu tarifleri yaptılar. 80'lerde askeri rejim sırasında alevlenen PKK eylemleri 90'larda artarak sürekli savaşa dönüştü. Ekonomi çöktü, binlerce kişi öldü, binlercesi yerinden oldu. Köyler boşaltıldı, korucu sistemi kuruldu, olağanüstü hal ilan edildi. 1993'de Apo tek taraflı ateşkes ilan etti. 1994-95'de ordu Kuzey Irak operasyonları yaptı. Parlamentoya giren HEP,DEP,HADEP partileri kapatıldı, liderleri tutuklandı, hapsedildi. Batı Türkiye'ye baskı yaptı. Türkiye Suriye'yi sıkıştırdı ve 1999'da PKK lideri Apo yakalandı, yargılandı, idama mahkum edildi, sonra cezası müebbete çevrildi. Dil ve kültüre ilişkin demokratikleşmeler olmasına rağmen savaş devam etti.

REFAHYOL: Refah Partisi başkanı Necmeddin Erbakan'ın DYP lideri Tansu Çiller'i yolsuzluk sıkıştırmasıyla Çiller koalisyon mecburiyetinde kaldı. 1996'da başlayan Refahyol, Kaddafi'nin çadırında Türk devlet yetkililerini aşağılaması, Sincan Kudüs gecesinde Hamas ve Hizbullah gösterileri, Erbakan'ın tarikat şeyhlerine iftar vermesi, başörtüsü sorunu olayları sebebiyle askerlerin tepkisini çekti. Askerler ilköğretimi 8 yıla çıkarttırdı, Kuran kursları denetime alındı. Erbakan postmodern darbe sonucu 97'de istifa etti. Başbakanlığın Çiller'e verilmesi beklenirken, cumhurbaşkanı Demirel hükümeti kurma görevini ANAP genel başkanı Mesut Yılmaz'a verdi.

SAĞ: Siyasi hayatta sağ partiler genel çizgisi TCF, SCF, DP, AP, MSP, MHP, ANAP, DYP, RF, FP, AKP'dir. Sağ partilerin politikası İslam, muhafazakarlık, antikomünizm, milliyetçilik ana kavramları etrafındadır. Askeri darbeler sırasında iktidarda sağ hükümetler vardı.

SOL: Sol partiler CHP, TİP, HP, SODEP, SHP, DSP, DEP, HADEP'tir. Bunlar genel çizgi itibariyle ve parlamentoya girişe göredir. Sol partilerin genel özelliği sosyal demokrasi, düşünce özgürlüğü, laiklik, yoksulluktur.

TERÖR: 1930'larda Atatürk döneminde Şeyh Sait isyanı olmuş ve altı ayda bastırılmıştı. Karşıdevrimciler bu dönemde irtica terörünü Menemen'de gösterdi. Genç devrim subayı KubilayHizbullah terörü buna eklendi. 2000'lerde ise el-Kaide terörü bombalı kamyonetlerle ortaya çıktı. mürtecilerce şehit edilmişti. 1940'larda ikinci dünya savaşı ülkeyi felç etti. CHP gayrimüslimlere varlık vergisi terörü estirdi. 1950'lerde DP terörü askeri darbeye sebep oldu. 1960'larda öğrenci hareketleri başladı. ABD karşıtı eylemler yaygınlaştı. 1970'li yıllarda banka soygunları, sağ-sol çatışması, kahve taramaları, bombalı eylemler, tanınmış sendikacı, gazeteci, politikacı, yazarların suikastleri terörün yükselişiydi. 12 Eylülle bir anda kesilen terör PKK eylemleriyle ortaya çıktı. 1990'larda gazeteci, yazar suikastleri tekrar başladı,